Pieniądze rządzą nami już od dziecka

Dzieci nie rozumieją dobrze ekonomicznej funkcji pieniądza, lecz odczuwają jego emocjonalną wartość. W badaniach wzięło udział 550 polskich i amerykańskich dzieci w wieku 3-6 lat, które nie znają jeszcze wartości pieniędzy: nie rozumieją na przykład, że złotówka czy dolar rozmienia się na 100 groszy albo centów. Dzieci, które miały w eksperymencie kontakt z pieniędzmi, stawały się bardziej samolubne, egoistyczne i mniej skłonne do niesienia pomocy innym.

W ramach badania wybrana grupa dzieci najpierw wykonywała różne zadania. Część zajęła się zagadnieniami związanymi z pieniędzmi, takimi jak sortowanie monet i banknotów, a reszta – podobnymi zadaniami, ale nie związanymi z pieniędzmi: sortowanie guzików albo cukierków. Następnie proszono dzieci o pomoc, o podzielenie się nagrodą z innymi, albo o rozwiązywanie bardzo trudnych dla nich labiryntów czy układanie puzzli.

Dzieci, które bawiły się pieniędzmi wykazywały więcej zachowań samolubnych niż pozostali uczestnicy. Były mniej skłonne do pomocy osobie prowadzącej badanie, zabierały dla siebie więcej nagród i mniej chętnie dzieliły się nimi z rówieśnikami. Co ciekawe, były jednocześnie bardziej wytrwałe w wykonywaniu zadań, które polegały na samodzielnej pracy. Aż 81% badanych dzieci, które bawiły się pieniędzmi, wykonywało zadanie przejścia przez labirynt przez co najmniej dwie minuty. Wśród pozostałych dzieci podobną wytrwałość wykazała tylko połowa badanych.

Pieniądze są tak silnym symbolem świata opartego na wymianie, że ich znaczeniem przesiąkają nawet najmłodsze dzieci. Pod ich wpływem, ludzie przełączają się z wizji świata promującego bliskie relacje do świata wymiany rynkowej, w którym „ja” i „moje korzyści” są w centrum – wyjaśnia prof. Agata Gąsiorowska z Uniwersytetu SWPS we Wrocławiu, psycholog ekonomiczny, współautorka badań.

Wyniki uzyskane w grupie dzieci są bardzo podobne do wyników badań z udziałem osób dorosłych. Mówienie o pieniądzach, dotykanie ich, czy choćby oglądanie powodują, że ludzie stają się bardziej wytrwali w realizacji zadań indywidualnych, ale mniej hojni czy pomocni. Dzieje się tak dlatego, że samodzielna praca to ważna wartość w kontekście wymiany rynkowej, blisko powiązanej z pieniędzmi, podczas gdy hojność i życzliwość typowe są dla świata bliskich relacji społecznych, który pozostaje w sprzeczności ze światem opartym na wymianie.

Skoro nawet tak małe dzieci, które nie znają jeszcze wartości pieniędzy, reagują na nie podobnie do dorosłych, należy uznać, że pieniądze mają dwie twarze – jedną związaną bezpośrednio z ich wartością ekonomiczną, kupowaniem czy zarabianiem i drugą, związaną z ich znaczeniem społecznym czy psychologicznym. Okazuje się, że wiedza ekonomiczna nie jest potrzebna do podążania za tym znaczeniem pozaekonomicznym. Pieniądze zmieniają nasz świat, nawet jeśli nie umiemy się jeszcze dobrze nimi posługiwać – podsumowuje prof. Agata Gąsiorowska.

Powinni o tym pamiętać także rodzice. Dzieci są doskonałymi obserwatorami rzeczywistości, i z pewnością to właśnie od rodziców uczą się, jak pieniądze wpływają na życie. To, jak rodzice traktują pieniądze z pewnością wpływa także na to, jak o pieniądzach będą myśleć ich dzieci – mówi prof. Tomasz Zaleśkiewicz, psycholog ekonomiczny, współautor badania, dziekan Uniwersytetu SWPS Wrocław.

Badania zostały przeprowadzone przez międzynarodowy zespół naukowców w składzie: Agata Gąsiorowska, Uniwersytet SWPS, Wydział we Wrocławiu, Tomasz Zaleśkiewicz, Uniwersytet SWPS, Wydział we Wrocławiu, Lan Nguyen Chaplin, University of Illinois, Chicago, Sandra Wygrab, Uniwersytet SWPS, Wydział we Wrocławiu, Kathleen D. Vohs, University of Minnesota.

Artykuł z omówienim wyników badań pt. „Money Cues Increase Agency and Decrease Prosociality Among Children: Early Signs of Market Mode Behaviors” będzie opublikowany w Psychological Science. Badania zostały dofinansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.