"Powtórz z najlepszymi"

Cykl ten jest wyjątkową okazją, aby materiał niezbędny do matury nie tylko powtórzyć, ale przede wszystkim uzupełnić o szersze konteksty. Zajęcia prowadzone są przez wybitnych wykładowców, profesorów WSNHiD i innych zaprzyjaźnionych uczelni. Wykłady są bezpłatne i odbywają się w środy o godz. 17. Cykl spotkań rozpocznie się wykładami z języka polskiego, natomiast w styczniu i marcu 2008 r. odbędą się wykłady z historii i wiedzy o społeczeństwie.
Harmonogram wykładów

Język polski

7 listopada 2007 r.
prof. dr hab. Piotr Śliwiński
Polska poezja XX wieku. Tradycja i nowatorstwo

14 listopada 2007 r.
dr Leszek Teusz
Człowiek i świat w renesansie i baroku

21 listopada 2007 r.
prof. dr hab. Józef Tomasz Pokrzywniak
Oświecenie wobec sarmatyzmu

28 listopada 2007 r.
prof. dr hab. Jerzy Fiećko
Romantyczne spory o ideę narodu

5 grudnia 2007 r.
prof. dr hab. Ewa Kraskowska
Literatura i płeć

12 grudnia 2007 r.
prof. dr hab. Przemysław Czapliński
Zagłada w polskiej literaturze współczesnej

Historia

9 stycznia 2007 r.
prof. dr hab. Tomasz Jasiński,
Początki państwa polskiego w nowym świetle

16 stycznia 2007 r.
prof. dr hab. Jadwiga Krzyżaniakowa
Herezje i ruchy religijne w średniowieczu

23 stycznia 2007 r.
prof. dr hab. Lech Trzeciakowski
Bismarck a sprawa polska

13 lutego 2007 r.
prof. dr hab. Waldemar Łauga
Tworzymy nowy świat”. Oblicza XX wieku

Serdecznie zapraszamy polonistów wraz ze swoimi uczniami na pierwszy wykład z języka polskiego, który odbędzie się 7 listopada 2007 r. Wykład pt. Polska poezja XX wieku. Tradycja i nowatorstwo wygłosi prof. Piotr Śliwiński – wybitny historyk i krytyk literatury, prof. UAM, autor i współautor kilku książek na temat literatury współczesnej.

Konspekt wykładu prof. dr. hab. Piotra Śliwińskiego

"Polska poezja XX wieku. Tradycja i nowatorstwo"

UŻYWANE TERMINY: „dwudziestowieczność”, tradycja, tradycja kluczowa, tradycjonalizm, kanon, romantyzm, neoklasycyzm, nowatorstwo, oryginalność, manifest, awangarda, awangardowość, nowoczesność, ponowoczesność.

I. Narodziny XX wieku w literaturze

Wiek XX jako pewna całość historyczna, rodzaj opowieści, osnutej wokół wojen światowych, totalitaryzmów, klęsk i tryumfów demokracji, walki o prawa jednostki i bezprzykładnego jednostek poniżenia, Holokaustu, egzystencjalizmu, rozkwitu cywilizacji technicznej i ruchów kontrkulturowych, ideałów nowatorstwa oraz idei kryzysu – rozpoczął się o kilkanaście lat później niż wiek XX w sensie kalendarzowym. Jest dzieckiem Wojny Światowej.

1. Awangarda przeciw starym mitom i językom sztuki.

Awangarda inspirowała się zrazu przede wszystkim ekspresjonizmem (patrz – SŁOWNIK POJĘĆ) i futuryzmem (patrz – AWANGARDA), jej zaś najdoskonalszą postać – konstruktywistyczną, głęboko świadomą związku między językiem a charakterem rzeczywistości – odnajdujemy w grupie poetów skupionych wokół czasopisma „Zwrotnica”  (1922 – 1923, 1926 - 1927). Najwybitniejszym teoretykiem - papieżem awangardy polskiej, jak wówczas mówiono -  był Tadeusz Peiper, najwięcej lirycznego talentu posiadał Julian Przyboś. Oprócz nich Awangardę Krakowską tworzyli Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Adam Ważyk.

2. Wielcy reformatorzy polskiej prozy: Gombrowicz, Schulz, Witkacy.
3. Obywatele i wizjonerzy: (stary) Żeromski i (młody) Miłosz.

Żeromski (Przedwiośnie – 1924) to obraz bogaty nie tyle w realia i konkrety, ile w ładunek napięć i energii moralnej, raczej przypowieść, parabola o Polsce, ostrzeżenie i wezwanie do rady nad skutecznym działaniem, które byłoby zdolne wyprowadzić tę Ojczyznę „na wyżynę świata, gdzie jest jej miejsce”.
[…] pierwsze próby opisania nowej Polski nie dały się uwieść pokusie łatwego entuzjazmu i bezkrytycznego optymizmu.
(Artur Hutnikiewicz, Trzy obrazy przedwiośnia...)

Żagaryści, rysując perspektywę aksjologicznego krachu i wskazując na jego nieodwracalność, wolni byli jednak od deterministycznego porażenia, gdyż wizje ich — w znacznym stopniu oparte na wzorcach apokaliptycznych oraz romantycznych — przynosiły równocześnie obrazy „drugiego brzegu”, niewyraźne zarysy uniwersum odnowionego, obmytego z występku, cierpienia i zła w „kąpieli” z ognia i krwi. Antycypowana katastrofa była dla nich kataklizmem tyleż przerażającym, co i koniecznym; była tragiczną w swej nieuchronności terapią wstrząsową mogącą ocalić człowieczy świat od całkowitego rozpadu. U podłoża tego wyobrażenia stała wielka tradycja kulturowa: apokaliptyka biblijna z Objawieniem św. Jana na czele, koncepcje chiliastyczne i romantyczne idee posłannictwa, klasycystyczne przekonanie o nawrocie do pierwotnych wcieleń i historiozoficzne mniemania o spiralnym rozwoju faz kultury, chrześcijańska idea „Nowego Jeruzalem” i rewolucyjne rojenia o możliwości społeczno-politycznej utopii.
(Stanisław Bereś, Ostatnia wileńska plejada...)

4. Poeta Osobny – Bolesław Leśmian.

II. Poezja powojenna – etos i artyzm

1. Świat literatury – świat w literaturze: poezja między Przybosiem a Miłoszem.
2. Awangarda po Oświęcimiu – Tadeusz Różewicz
3. Język i wolność –przypadek Mirona Białoszewskiego.
4. Romantyczne obowiązki: od Nowej Fali do literatury stanu wojennego.

[…] powinna być nieufnością. Krytycyzmem. Demaskacją. Powinna być tym wszystkim aż do chwili, gdy z tej Ziemi zniknie ostatnie kłamstwo, ostatnia demagogia i ostatni akt przemocy. Nie sądzę, aby to właśnie poezja miała do tego doprowadzić (jeśli zresztą cokolwiek jest w stanie do tego doprowadzić). Ale wierzę, że poezja może się do tego przyczynić: może nauczyć człowieka myśleć o świecie w kategoriach racjonalnej nieufności wobec wszystkiego, co zagraża mu pod postacią kłamstwa, demagogii i przemocy. Stanie się tak wtedy, gdy poezja, o której myślę, będzie nieufna w pełni, konsekwentnie, gdy będzie zdzierać maski pozorów nie tylko z zewnętrznego świata ale i z samej siebie. Gdy będzie zarówno w tym, co ją otacza, jak i w tym, co tkwi wewnątrz niej, ukazywać skłócenie, niejednolitość i wieloznaczność czającą się pod powierzchnią harmonii, zgody i oczywistości.
5.
Od tego musi zacząć. Od nieufności, która oczyści drogę temu, czego wszyscy potrzebujemy. Mam na myśli - to nic nowego, zgoda, ale już niemal zapomnieliśmy, na czym nam powinno zależeć - mam na myśli, oczywiście, prawdę.
(S. Barańczak. Parę przypuszczeń na temat poezji współczesnej)

III. Rok 1989: koniec? początek? ciąg dalszy?

[…] w ciągu prawie dwustu lat od epoki porozbiorowej poczynając, a na stanie wojennym i okresie po nim kończąc, w Polsce przeważał dość jednolity styl kultury, który nazywam symboliczno-romantycznym. Romantyzm właśnie - jako pewien wszechogarniający styl - koncepcja i praktyka kultury - budował przede wszystkim poczucie tożsamości narodowej i bronił symboli tej tożsamości. Dlatego nabrał charakteru charyzmatu narodowego. Stawiał drogowskazy i zaciągał warty na ich straży. Kanon romantyczny przechodził z pokolenia na pokolenie. Dość jednolita - mimo wszelkich odstępstw, znaczonych nieraz wielkimi nazwiskami twórców – kultura ta organizowała się wokół wartości duchowych zbiorowości, takich jak ojczyzna, niepodległość, wolność narodu, solidarność narodowa. Interpretacja tych wartości posługiwała się kategoriami bądź tyrtejskimi, bądź martyrologiczno-mesjanistycznymi; współżyły one, czasem antynomicznie, czasem harmonijnie, w modelu kultury romantycznej. Dominującą rolę odgrywała tutaj literatura, tzw. sztuka słowa i wszystko właściwie służyło przekazowi jej uświęconych treści, jej patriotycznego posłannictwa.
 (M. Janion, Zmierzch paradygmatu. [W:] „Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś”. Warszawa 1996)

1. Obok tradycji: nowe tematy i nowe języki w twórczości tzw. pokolenia „brulionu”.
2. Prywatność i zaangażowanie poezji najnowszej.
3. Kondycja postmodernistyczna literatury polskiej.

Piotr Śliwiński – historyk i krytyk literatury, prof. UAM, autor i współautor kilku książek na temat literatury współczesnej, współpracownik „Tygodnika powszechnego”, „Res Publiki Nowej”, „Polonistyki”, „Gazety Wyborczej”, „Dziennika”.