Najtrudniejszy miesiąc czy czas odkryć? Wrzesień z perspektywy uczniów, rodziców i nauczycieli

Rzeczywistość szkolna to złożony świat, w którym spotykają się różne oczekiwania, potrzeby i doświadczenia. Nie da się jej dobrze zrozumieć, patrząc wyłącznie z jednej strony, bo tworzą ją wspólnie uczniowie, nauczyciele i rodzice. Każda z tych grup wnosi swój punkt widzenia i perspektywę, która odsłania inne znaczenia, wyzwania i trudności, jakie nowy rok szkolny wnosi w ich codzienność.

Punkt widzenia uczniów

Rozpoczęcie roku szkolnego z perspektywy uczniów niesie ze sobą różne emocje, oczekiwania i wyobrażenia; te różnice wynikają z wielu czynników. Bez wątpienia inaczej wrzesień postrzega uczeń pierwszej klasy szkoły podstawowej niż jego starszy kolega. Dla ucznia dopiero rozpoczynającego naukę w szkole to zupełnie nowa rzeczywistość i wyzwania, które dotyczą nie tylko edukacji, ale też emocji i relacji społecznych.

Do najczęstszych wyzwań, przed którymi stoją tacy uczniowie, należą:

• Adaptacja do nowego środowiska – przyzwyczajanie się do większej szkoły, nowych zasad i codziennych obowiązków.
• Większa samodzielność – nauka organizowania swoich rzeczy, dbania o przybory, radzenia sobie bez stałej pomocy rodziców.
• Budowanie relacji – nawiązywanie nowych znajomości, przyjaźni, uczenie się funkcjonowania w grupie.
• Zwiększone obciążenie emocjonalne – radzenie sobie z nowymi sytuacjami społecznymi, stresem i często tremą może zwiększać poczucie zmęczenia czy niepewności i przekładać się na pogorszenie nastroju ucznia.
• Początki nauki formalnej – wyzwania związane z nauką umiejętności, np. czytania, pisania czy liczenia, które wymagają ćwiczenia i powtarzania, a nie zawsze przychodzą one łatwo.

Starsi uczniowie szkoły podstawowej i wyższych etapów kształcenia, po okresie wakacji – gdy można było spać tyle, ile się chce, a rytm dobowy wyznaczały potrzeby, a nie obowiązki szkolne – mogą również doświadczać niepokoju związanego z powrotem do szkoły.

Są pewne czynności, które uczeń może wprowadzić, aby łatwiej było mu wrócić do szkolnej rzeczywistości. Przede wszystkim warto wdrożyć stałą rutynę dnia – regularne godziny snu, wstawania i posiłków pomagają wrócić do szkolnego rytmu. Wcześniejsze przygotowanie niezbędnych przyborów i materiałów, jak plecak czy zeszyty, z pewnością ułatwi start w nowy rok szkolny. Ważne jest też zaplanowanie nauki – wprowadzenie określonego czasu na powtórki każdego dnia, dzielenie zadań na mniejsze części i wyznaczanie codziennych celów zwiększa efektywność oraz zmniejsza stres przed sprawdzianami i testami. Dodatkowo codzienna aktywność fizyczna – ruch, spacery czy sport pomagają rozładować stres i zwiększyć energię do nauki. Na koniec nie można zapomnieć o pozytywnym nastawieniu. Przed nowym rokiem szkolnym zachęcam do przypomnienia sobie, co w szkole jest ciekawego i za czym tęskniliśmy, np. spotkania z kolegami, nowe informacje czy hobby szkolne.

Rozterki rodziców

Po wakacjach niepewność, a czasami niechęć do zmiany i powrotu do rutyny szkolnej może dopaść również rodziców. Gdy pojawiają się obawy i niepokoje związane z rozpoczęciem roku szkolnego, rodzice stoją przed ważnym zadaniem wsparcia i otoczenia dziecka szczególną troską w tym czasie. Jest kilka czynności, które rodzice, zarówno pierwszoklasisty, jak i starszego ucznia, mogą zrobić, aby pomóc mu w łagodnym wejściu w szkolną rzeczywistość:

• budowanie poczucie bezpieczeństwa – m.in. poprzez rozmowy z dzieckiem o szkole w pozytywny sposób, podkreślając dobre strony i pokazując, że to naturalny etap dorastania;
• ćwiczenie samodzielności – niewyręczanie dziecka w jego obowiązkach, np. pozwalając na przygotowanie tornistra czy spakowanie drugiego śniadania, by dziecko czuło, że potrafi poradzić sobie samo;
• zaplanowanie i przestrzeganie wspólnie z dzieckiem planu dnia – ustalenie stałych godzin snu, posiłków i odrabiania lekcji daje dziecku poczucie przewidywalności i stałości, a co za tym idzie – poczucie bezpieczeństwa, które jest niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania;
• chwalenie wysiłku, nie tylko efektów – docenianie starań dziecka, nawet jeśli coś jeszcze nie wychodzi idealnie;
• rozmawianie o emocjach – pytajmy dziecko, jak czuje się w szkole, uczmy je nazywania emocji i szukania prostych sposobów na radzenie sobie z trudnymi sytuacjami; można zacząć od zaprezentowania dziecku takiej opowieści, mówiąc mu, jak nam minął dzień;
• czytanie z dzieckiem tematycznych książek – dla uczniów klas pierwszych wydawnictwa przygotowały wiele ciekawych i interesujących pozycji, które w przystępny sposób oswoją dzieci ze szkołą i jej zwyczajami (np. „Szkoła i ja. Idziemy do pierwszej klasy” Ewa Borowska; „Szkoła dla początkujących” Elżbieta Pałasz i wiele innych); dla uczniów klas starszych również można znaleźć dobre pozycje literackie pomocne w radzeniu sobie z obawami i lękami wynikającymi z nowego roku szkolnego (np. seria „Szkoła bohaterek i bohaterów” Przemysław Staroń).
• współpraca z nauczycielem – chodzi o bycie w kontakcie, dzielenie spostrzeżeniami i wspólne szukanie najlepszych rozwiązań.

Jednocześnie rodzice mogą sami doświadczać wielu wyzwań związanych z rozpoczęciem roku szkolnego. We wrześniu często stają przed trudnością ponownej organizacji codziennego życia po wakacjach. Muszą dopasować poranki, dojazdy, posiłki i czas odrabiania lekcji do nowego rytmu dnia, co wymaga sporej logistyki. Początek szkoły często wiąże się też z zakupami szkolnymi – podręcznikami, przyborami, ubraniami i sprzętem sportowym. Wyzwaniem jest również połączenie własnych obowiązków zawodowych i domowych z wymaganiami szkolnymi, ustalenie harmonogramu powrotów dziecka ze szkoły i dodatkowych zajęć. Nie mniej istotne jest także wsparcie emocjonalne dziecka. Pomaganie mu w radzeniu sobie ze stresem, niepewnością, rozłąką z rodzicami i adaptacją do nowego środowiska jest dodatkowym obciążeniem emocjonalnym i psychicznym dla dorosłego.

Czy jest jakiś jeden sprawdzony sposób, aby sobie z tym poradzić? Zapewne nie, ale w kontekście szkoły i organizacji codziennego życia we wrześniu rodzice mogą zastosować kilka strategii. Pomocne może być planowanie z wyprzedzeniem – przygotowanie harmonogramu tygodnia, uwzględniając poranki i dojazdy, jak również czas na naukę oraz odpoczynek. Ustalmy jednocześnie realistyczne oczekiwania – pamiętajmy, że adaptacja trwa i dziecko może potrzebować czasu, aby przyzwyczaić się do nowego rytmu. Po raz kolejny podkreślę, jak ważna jest także rozmowa z dzieckiem – słuchanie jego obaw, odpowiadanie na pytania i wsparcie. Przy tym wszystkim jako rodzice dbajmy o własny dobrostan – pamiętajmy o sobie i własnym odpoczynku, korzystajmy ze wsparcia innych dorosłych w domu, co pomoże utrzymać spokój i cierpliwość.

Perspektywa nauczycieli

Dla wielu nauczycieli początek roku to czas intensywnej pracy organizacyjnej – przygotowania planów, materiałów, zapoznania się z nowymi przepisami, a czasami z nowymi przedmiotami, które będą prowadzili po raz pierwszy. Pierwsze tygodnie września to także etap ustalania i doprecyzowywania planów lekcji oraz poznawania uczniów i budowania atmosfery sprzyjającej nauce i współpracy w klasie. Wrzesień bywa też okresem wzmożonego kontaktu z rodzicami, którzy chcą dowiedzieć się, jakie są oczekiwania wobec dzieci i jak wspólnie wspierać ich rozwój. Większość nauczycieli mierzy się z koniecznością pogodzenia roli wychowawcy, dydaktyka i opiekuna, a do tego często odczuwa presję wynikającą z formalnych wymagań systemu edukacji. Jednocześnie wrzesień to miesiąc, który daje dużo energii – nowa klasa, świeży początek, możliwość wprowadzenia pomysłów i obserwowania, jak uczniowie stawiają pierwsze kroki w nowym lub kolejnym etapie edukacji. Zatem dla nauczyciela to mieszanka odpowiedzialności, pracy u podstaw i entuzjazmu, które potrafią wyznaczyć ton całemu rokowi szkolnemu.

Wrześniowe (choć nie tylko) wyzwania i propozycje działania dla nauczycieli:

• poznanie uczniów – zachęcam do wprowadzenia prostych ćwiczeń integracyjnych, krótkich rozmów indywidualnych oraz obserwacji, jak uczniowie radzą sobie w grupie. Dzięki temu szybciej zauważa się zarówno talenty, jak i ewentualne trudności wymagające wsparcia.
• organizacja zajęć – warto planować elastycznie, tj. przygotować scenariusze lekcji, ale zostawić też przestrzeń na pytania i różne tempo pracy klasy.
• współpraca z rodzicami – polecam na starcie jasno przedstawić zasady kooperacji i kanały komunikacji, a także zachęcać rodziców do aktywnego udziału w życiu klasy.
• atmosfera w klasie – to moment, gdy kształtuje się kultura grupy, warto więc wspólnie z uczniami wypracować zasady, które będą obowiązywały w klasie – np. szacunek, punktualność, współpraca. Dbanie o życzliwość i poczucie bezpieczeństwa od początku roku sprawia, że łatwiej później uczyć i wychowywać.
• formalności i biurokracja – aby dokumentacja nie przytłoczyła, warto ustalić stały czas w tygodniu na uzupełnianie dokumentów i nie zostawiać tego na ostatnią chwilę.
• dbanie o siebie – początek roku jest intensywny, a nauczyciele często odkładają odpoczynek na dalszy plan. Ważne jest dbanie o równowagę – planowanie czasu na regenerację, dzielenie się doświadczeniami z innymi pedagogami i korzystanie ze wsparcia grona nauczycielskiego. Dzięki temu łatwiej uniknąć m.in. wypalenia zawodowego.

Podsumowanie

Wrzesień to miesiąc, w którym każdy zaczyna coś od nowa – uczniowie wracają do nauki i przyjaciół, rodzice układają codzienny rytm, a nauczyciele rozpoczynają kolejny rok pełen wyzwań i pomysłów. Choć pierwsze dni mogą być intensywne, to właśnie one niosą ze sobą obietnicę świeżego startu, nowych szans i okazji do rozwoju. Warto patrzeć na ten czas z optymizmem – bo każdy wrzesień to nie tylko koniec wakacji, ale przede wszystkim początek czegoś dobrego.

Dr Ewa Sosnowska-Bielicz – adiunkt w Katedrze Dydaktyki UMCS. Wśród jej zainteresowań naukowych znajdują się: edukacja wczesnoszkolna i jej aktorzy: uczeń, nauczyciel (i ich kształcenie), rodzice i środowisko lokalne. Członkini Zespołu Edukacji Elementarnej działającego przy Sekcji Edukacji Elementarnej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN. Certyfikowana psychoterapeutka poznawczo-behawioralna, członkini Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczo-Behawioralnej.